Gdzie zgłosić oszustwo internetowe?

Oszustwa internetowe na co uważać
Źródło: Sora Shimazak / Pexels

W internecie czyha coraz więcej zagrożeń. Przestępcy odchodzą od klasycznego oszustwa np. na tzw. wnuczka czy policjanta i przenoszą się do sieci. Tak naprawdę nigdy nie możesz być do końca pewnym, czy robiąc zakupy na znanym portalu aukcyjnym, nie wpłacasz pieniędzy na rachunek oszusta. Albo czy strona banku nie jest fałszywa. I czy mail, którego właśnie otrzymałeś, nie jest próbą wyłudzenia. 

Jeśli niestety padłeś ofiarą oszustwa w internecie, sprawdź, gdzie możesz je zgłosić, co zrobić, by im zapobiegać w przyszłości, oraz w jaki sposób możesz odzyskać ukradzione pieniądze.

Czym jest oszustwo i co za nie grozi?

Oszustwo (każde, nie tylko przez internet) jest zdefiniowane w kodeksie karnym. Mówi o tym art. 286:

"§ 1. Kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, doprowadza inną osobę do niekorzystnego rozporządzenia własnym lub cudzym mieniem za pomocą wprowadzenia jej w błąd albo wyzyskania błędu lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8."

Oszustwo jest przestępstwem, i to ściganym z urzędu. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy oszuka osoba z najbliższego otoczenia poszkodowanego: wtedy jest ono ścigane na wniosek osoby poszkodowanej.

Aby mówić o oszustwie, muszą być spełnione następujące warunki:

• Przestępca działa z pełną premedytacją i świadomie, z zamiarem oszukania swojej ofiary.
• Musi dojść do niekorzystnego rozporządzenia mieniem należącym do ofiary oszustwa lub innej osoby (np. pieniędzmi z rachunku bankowego);
• Oszustwo następuje poprzez wprowadzenie ofiary w błąd (czyli oszukanie), wyzyskanie błędu (ofiara popełnia błąd, a oszust to świadomie wykorzystuje) lub niezdolności do należytego pojmowania sytuacji (na przykład osoby starsze, które nie są w stanie dobrze ocenić sytuacji lub osoby małoletnie).

Jeśli oszust próbował oszukać, ale mu się to nie powiodło (na przykład w porę się zorientowałeś), to mówimy wtedy o próbie popełnienia przestępstwa.

Co grozi za oszustwo internetowe?

To zależy od tego, jak zostanie zakwalifikowane. Jeśli sąd zdecyduje, że jest to przestępstwo mniejszej wagi, to grozi za to grzywna, kara ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do lat 2. W "zwykłych" oszustwach kara to więzienie od 6 miesięcy do nawet 8 lat. 

Oszustwo internetowe — na czym polega?

Oszustwo w internecie może przybrać wiele form. Najczęściej chodzi albo o zainstalowanie na Twoim urządzeniu wirusa lub oprogramowania, które ma przechwycić dane, albo o bezpośrednie wyłudzenie. Generalnie możemy je podzielić na:

• oszustwo, które ma wyłudzić pieniądze;
• oszustwo internetowe, które ma na celu kradzież danych osobowych bądź bankowych.

Jakie są rodzaje oszustw internetowych?

Raport roczny CERT POLSKA 2022

Zespół do spraw krajowego cyberbezpieczeństwa CSIRT NASK publikuje roczne raporty z działalności CERT. W 2022 roku CERT otrzymał ponad 320 000 zgłoszeń, z czego wytypował prawie 40 000 incydentów bezpieczeństwa. Daje to pewien podgląd na niebezpieczeństwa, które czyhają na użytkownika w internecie, ale trzeba zauważyć, że z całą pewnością jest to tylko ułamek wszystkich oszustw internetowych — użytkownicy często nawet nie wiedzą o istnieniu zespołu CSIRT NASK i tego, że można tam zgłaszać np. podejrzane maile.

I tak wg. tego raportu, w 2022 roku użytkownicy najczęściej zgłaszali:

1. Phishing (64% wszystkich zgłoszeń). Oszuści internetowi często podszywają się pod znane firmy w celu wyłudzenia danych wrażliwych, np. danych do bankowości czy danych karty płatniczej. W 2022 r. najczęściej podszywano się pod InPost, portal Facebook, Vinted. Jak to działa? Na Twój adres e-mail otrzymujesz wiadomość od Facebooka z informacją, że Twoje konto musi zostać ponownie zweryfikowane, inaczej utracisz do niego dostęp. Kliknięcie przenosi Cię na stronę łudząco podobną do prawdziwego Facebooka. Podajesz dane logowania do swojego konta: login i hasło. Właśnie przekazałeś je  oszustowi, który uzyskał dostęp do Twojego profilu na FB. I teraz może np. pisać do Twoich znajomych z prośbą o pożyczkę BLIK. Jest to oczywiste oszustwo: najlepiej otrzymaną wiadomość w całości przesłać do CERT i zgłosić sprawę na policję. Phishing jest równie często stosowany w wiadomości sms, na przykład sms od PGE z informacją o konieczności uregulowania niewielkiej kwoty, inaczej odłączą prąd. 
2. Szkodliwe oprogramowanie (8,59% wszystkich incydentów). Najwięcej było zgłoszeń dotyczących szkodliwego oprogramowania Flubot.
3. Włamania do systemów informatycznych i maili.
4.  

Inne popularne oszustwa w internecie

1. Fałszywe sklepy internetowe i nieuczciwi sprzedawcy.  Możesz trafić zarówno na cały fałszywy sklep internetowy, jak i na pojedynczego nieuczciwego sprzedającego na dużej platformie typu Allegro czy OLX. Możesz w ogóle nie otrzymać towaru, dostać coś zupełnie innego od tego, co zamawiałeś lub przedmiot może być uszkodzony, a kontakt ze sprzedającym się urwał. 
2. Oszustwo na OLX. W ostatnich miesiącach popularność zyskały oszustwa na OLX: do sprzedającego zgłasza się potencjalny kupiec, który przesyła link, który prowadzi rzekomo do potwierdzenia wykonania płatności za daną rzecz. Aby odebrać przelew, musisz podać dane karty płatniczej lub zalogować się do swojej bankowości.
3. Oszustwo na Bitcoina. Nie chodzi tylko o Bitcoina, ale o ogólny schemat działania oszustów: obiecują wysokie stopy zwrotów z inwestycji, najczęściej właśnie w kryptowaluty czy złoto i surowce. Oszuści mogą podszywać się pod doradców inwestycyjnych czy nawet domy maklerskie. Po przelaniu pieniędzy na inwestycję znikają zarówno one, jak i doradca.
4. Konkursy i loterie. Kto nie chciałby wygrać samochodu, wycieczki czy kilkuset tysięcy złotych? Oszuści to wiedzą i dlatego przed zarejestrowaniem się w jakiejkolwiek loterii czy konkursie w internecie sprawdź dwa razy, czy to nie fake. 
5. Oszustwa na oferty pracy. W swoim czasie dość popularna metoda na pozyskanie pełnych danych z dowodu osobistego. Widzisz na OLX interesującą ofertę pracy. Potencjalny pracodawca zgadza się Cię zatrudnić i potrzebuje danych z dowodu, by przygotować umowę. Często prosi o zdjęcie lub skan dowodu. Czasami również mówi, w jakim banku musisz założyć konto do przelewu wynagrodzenia. Taki oszust ma nie tylko wszystkie dane potrzebne do tego, by zaciągnąć na Ciebie kredyt czy chwilówkę. Jest jeszcze gorzej: może wykorzystać Twoje dane i rachunek bankowy do prania brudnych pieniędzy.
6. Oszustwo nigeryjskie. Ofiara oszustwa internetowego zwanego nigeryjskim otrzymuje maila z wiadomością, że np. dziedziczy duży spadek. Musi tylko opłacić koszty postępowania sądowego. 
7. Oszustwa matrymonialne. Najczęściej słyszymy o nich przy okazji utraty pieniędzy przez panie. Ale pokrzywdzonymi są także panowie, tylko rzadziej o tym się mówi, gdyż wstydzą się przyznać do tego, że padli ofiarą oszustwa internetowego. Cyberprzestępca podszywa się pod kobietę (najczęściej zza wschodniej granicy) lub mężczyznę (najczęściej żołnierza, często z USA). Po dłuższej wymianie korespondencji następuje deklaracja chęci przyjazdu, na którą potrzebne są pieniądze i pada prośba o wpłatę. 

Gdzie zgłosić oszustwo internetowe?

1. Zgłoszenie oszustwa na policji lub do prokuratury

Oszustwo bądź próbę oszustwa możesz zgłosić organom ścigania: na każdym posterunku policji lub w oddziale prokuratury. Aby zgłosić przestępstwo, zbierz wszystkie dowody, jakie posiadasz w danej sprawie. Mogą to być np. zapisy rozmów, wyciągi z banku, screeny fałszywej strony, maile, sms-y. 

Jak zgłosić oszustwo internetowe na policji:

• Osobiście. Złożone zeznania zostaną spisane w protokole przesłuchania. Jeśli wolisz, możesz wcześniej w domu napisać takie zawiadomienie i opisać całą sytuację i z tym pismem udać się na policję lub do prokuratury. W ten sposób ryzyko, że zapomnisz o ważnych szczegółach, jest minimalne.
• Mailowo. Zawiadomienie o oszustwie możesz wysłać także mailowo.
• Listownie lub faxem. Jeśli chcesz wysłać zawiadomienie listownie, pamiętaj o tym, by zrobić to listem rejestrowanym, by mieć dowód wysłania zgłoszenia. Jednak musisz być przygotowany na to, że jeśli policja uzna, że Twoje pisemne wyjaśnienia są niewystarczajace, zostaniesz i tak wezwany na przesłuchanie na posterunek. 

2. Zgłoszenie oszustwa do banku

Jeśli:

• Mogło dojść do wyłudzenia Twoich danych osobowych, np. danych z dowodu osobistego;
• Oszust wszedł w posiadanie danych bankowych do logowania na Twoje konto;
• Trafiłeś na nieuczciwy sklep internetowy, zapłaciłeś za towar kartą, a on nigdy nie doszedł, bądź też otrzymałeś zamówienie niezgodne z opisem;

To skontaktuj się ze swoim bankiem jak najszybciej. W czym może pomóc Ci bank?

• Zastrzeże Twój dowód osobisty. Zastrzeżenie będzie widoczne we wszystkich bankach, dzięki temu oszust nie będzie mógł zaciągnąć kredytu na Twoje dane.
• Zablokuje dostęp do bankowości internetowej i kartę oraz wyda nowe dostępy. W przypadku, gdy oszust ma dostęp do Twojego konta, ważne jest, by zablokować kanały dostępu jak najszybciej, by uniknąć kradzieży pieniędzy z rachunku lub próby zaciągnięcia kredytu.
• Jeśli w fałszywym czy nieuczciwym sklepie internetowym płaciłeś kartą, możesz złożyć reklamację w trybie chargeback. Bank powinien zwrócić Ci pieniądze i dochodzić ich zwrotu od nieuczciwego sprzedawcy. Opcja ta działa tylko i wyłącznie przy płatnościach kartą: jeśli robiłeś przelew lub płatność BLIKiem, nie złożysz reklamacji chargeback.

3. Zgłoszenie oszustwa w internecie do rzecznika praw konsumenta

Rzecznik praw konsumenta zajmuje się rozpatrywaniem skarg w sprawach pomiędzy konsumentem-osobą fizyczną a przedsiębiorcą. Jeśli podczas zakupów w sieci trafiłeś na nieuczciwego sprzedającego, warto zgłosić to do rzecznika. Możesz również skorzystać z infolinii konsumenckiej, na której uzyskasz poradę w mniej skomplikowanych sprawach.

4. Zgłoszenie oszustwa internetowego do zespołu CSIRT NASK

Jest to krajowy zespół do walki z cyberprzestępczością. Incydenty bezpieczeństwa w sieci, również te związane z oszustwem, możesz zgłosić przez stronę internetową CERT.

5. Platforma, na której robiłeś zakupy

Jeśli kupujesz przez platformę typu Allegro, eBay, AliExpress czy OLX i to tam zostałeś oszukany podczas transakcji — koniecznie zgłoś to platformie. Być może uda się im odzyskać Twoje pieniądze lub przekonać nieuczciwego sprzedającego do wywiązania się z umowy.

Co zrobić, gdy mnie oszukano?

1. Zgłoś sprawę policji lub w prokuraturze

Zbierz dowody i zgłoś oszustwo na najbliższej jednostce policji lub prokuraturze. W innym wypadku stracisz szansę na odzyskanie pieniędzy. Warto zgłaszać nawet nieudane próby i zgłosić także podejrzenie popełnienia przestępstwa. Złożenie zawiadomienia powinno byc wykonane jak najszybciej, wtedy jest największa szansa na wykrycie sprawcy przestępstwa. Im później, tym gorzej. 

2. Zastrzeż dokumenty w banku

To bardzo ważne w przypadku oszustwa, w wyniku którego sprawcy przestępstwa mogli wejść w posiadanie danych z Twojego dowodu osobistego, karty kredytowej czy debetowej, czy też dostępu do kont bankowych. Wystarczy telefon do banku, w którym masz rachunki. Jeśli chcesz zastrzec dowód w banku, w którym nie posiadasz produktów, musisz udać się tam osobiście. 

3. Pobierz raport BIK

Sprawcy oszustwa mogą nie tylko dobrać się do Twoich pieniędzy z konta czy oszczędności, ale także zaciągnąć na Twoje dane kredyt czy chwilówkę. Pobierz raport BIK, by sprawdzić, czy ktoś próbował to zrobić.

Jak ochronić się przed oszustwem w internecie?

Zachowaj podwyższoną ostrożność klikając w linki 

Najlepiej wyznawać zasadę: nie klikam w nic, co jest do mnie przesyłane. Czy to PGE z informacją o niedopłacie za prąd, Poczta Polska z przekierowaniem listu czy Jan Kowalski na Facebooku, przesyłający link do śmiesznego video. Nigdy nie wiesz, czy nadawca jest rzeczywiście tym, za kogo go uważasz.

Zainwestuj w dobry program antywirusowy

I nie chodzi tylko o zabezpieczenie swojego komputera, ale również o smartfona. Nie warto na tym oszczędzać: roczna subskrypcja dobrego antywirusa to kilkadziesiąt złotych na urządzenie, a stracić możesz o wiele więcej. Program antywirusowy powinien wyłapać większość potencjalnie niebezpiecznych stron internetowych oraz fałszywych linków.

Wykup alerty BIK

Nawet jeśli nie doszło do kradzieży Twoich danych osobowych, warto je włączyć. Dzięki nim od razu się dowiesz, gdy ktokolwiek będzie próbować zaciągnąć kredyt na Twoje dane. Dodatkowo możesz włączyć też zastrzeżenie kredytowe — instytucje, które przystąpiły do tej usługi, nie udzielą finansowania, jeśli zastrzeżenie będzie aktywne. Niestety, na chwilę obecną niewiele banków współpracuje w tym zakresie z Biurem Informacji Kredytowej.

Uważaj, gdzie podajesz swoje dane

Rejestrując się na różnych stronach internetowych i w mediach społecznościowych zwróć uwagę na dane, które podajesz. 

Jak odzyskać pieniądze stracone na rzecz oszusta w internecie?

1. Reklamacja w banku

Pamiętaj: złożyć reklamację w banku możesz zawsze. Nic na tym nie stracisz. Jednak aby została ona rozpatrzona pozytywnie, bank musi mieć podstawy. 

Największe szanse na szybkie i najmniej problemowe odzyskanie pieniędzy masz w przypadku, gdy wykonywałeś płatność kartą. Wtedy uruchamiasz procedurę chargeback.

A co zrobić w takiej sytuacji, gdy miała miejsce kradzież z konta lub zaciągnięto kredyt na Twoje dane? Również składaj reklamację. Aby to zrobić, wcześniej musisz to zgłosić w najbliższej jednostce policji czy prokuratury i przedstawić w banku protokół ze zgłoszenia przestępstwa. Jeśli doszło do włamania na Twój rachunek, to bank powinien za to odpowiadać, tak samo, jak przy udzieleniu kredytu na podstawie fałszywych danych czy dokumentów. 

Niestety, banki bardzo często odrzucają takie reklamacje. Wtedy nie rezygnuj, tylko kieruj sprawę do sądu cywilnego. Warto zastanowić się nad wynajęciem adwokata, szczególnie gdy chodzi o duże kwoty.

2. Sprawa w sądzie

Rozważmy teraz przypadek, w którym chcesz odzyskać skradzione pieniądze bezpośrednio od oszusta internetowego. Aby było to w ogóle możliwe, trzeba znać jego tożsamość. Jeśli policji uda się ją ustalić, to przestępca zostanie pociągnięty do odpowiedzialności karnej, czyli rozpocznie się sprawa w sądzie karnym. Chcąc odzyskać utracone pieniądze od oszusta, masz dwie opcje:

• Dołączasz swój pozew cywilny do sprawy karnej. Wtedy wystarczy raz zgromadzić dowody i wszystko odbywa się na tym samym postępowaniu sądowym.
• Jeśli przegapisz termin dołączenia się do sprawy karnej (do momentu odczytania zarzutów w pierwszej sprawie karnej), w dowolnej chwili możesz złożyć powództwo do sądu cywilnego. 

Niestety, jeżeli tożsamości sprawcy nie uda się ustalić, to niestety, raczej nie uda się w inny sposób odzyskać utraconych środków.