Źródło: Projekt własny / Ideogram
Jeszcze do niedawna czeki kojarzyliśmy głównie z filmami, których akcja toczy się w USA.
Wiecie: ktoś zostaje porwany i rodzina wypisuje czek dla porywaczy na kilka milionów $, ktoś jedzie zrealizować czek do okienka w banku, wyglądającego jak McDrive itd. Od kilku lat czeki kojarzą się nam z własnym podwórkiem, za sprawą BLIK-a i czeków BLIK.
Czym dokładnie jest czek, do czego służy i czy warto byłoby go wprowadzić w Polsce?
Czym jest czek i do czego służy?
Definicja mówi, że czek jest to pisemne polecenie wypłacenia określonej kwoty pieniędzy z rachunku bankowego wystawcy. Czek może być na okaziciela, czyli na dowolną osobę, która pokaże się z czekiem w banku (jak nasz przykładowy porywacz z filmu, który przecież nie poda imienia i nazwiska), lub na konkretną osobę, czyli czek imienny.
Czek to forma zapłaty. W niektórych krajach, np. w USA, Kanadzie, Wielkiej Brytanii są one nadal popularną formą płatności. Na przykład za usługi sprzątające, remontowe, wynajem mieszkania czy używane auto. Większość agentów nieruchomości otrzymuje wynagrodzenie w formie czeku. Bardzo popularne jest wręczanie czeków jako prezent, zamiast gotówki. Całkiem chętnie rodzice dzieci w wieku szkolnym opłacają różne szkolne wydatki czekami, np. książki, zajęcia dodatkowe — z tego powodu, że czek widać na koncie (pozostawia ślad księgowy), a gotówka nie, więc ciężko udowodnić, że dokonało się wpłaty. Do tej pory niektóre sklepy przyjmują płatność za zakupy czekami, ale trzeba przyznać, że jest ich coraz mniej, gdyż to trochę nieporęczna i skomplikowana forma.
Jak zrealizować czek?
- Wystawienie czeku – właściciel konta (wystawca czeku, czyli trasant) wypełnia czek: musi na nim wskazać sumę pieniężną, która ma zostać pobrana z rachunku wystawcy, ewentualnie na kogo czek został wystawiony, datę i podpis.
- Przekazanie czeku – czek trafia do osoby lub firmy, która ma go otrzymać (odbiorca zwany czasami remitentem).
- Depozyt lub realizacja – odbiorca składa czek w swoim banku, żeby środki zostały przelane na jego konto. Czasami może od razu wypłacić gotówkę w kasie banku. Od 2004 roku w USA obowiązują przepisy, dzięki którym wystarczy zrobić zdjęcie czeku telefonem i wgrać je do aplikacji bankowej do realizacji — nie jest potrzebna osobista wizyta w banku.
- Weryfikacja banku – bank odbiorcy sprawdza, czy: czek jest poprawnie wypełniony i podpisany, oraz czy wystawca ma wystarczające środki na koncie.
- Przekazanie środków – jeśli wszystko jest w porządku, bank przeksięgowuje środki z konta wystawcy na konto odbiorcy.
- Zaksięgowanie – transakcja pojawia się na wyciągach bankowych obu stron; czek jest archiwizowany lub anulowany przez bank.
W praktyce w USA wygląda to tak: Anna pracuje dla Jacka. Jack co tydzień wystawia czek Annie. Dwa machnięcia długopisem i już. Anna robi zdjęcie czeku, wgrywa je w apkę swojego banku. Po jakimś czasie przeważnie kolejnego dnia ma pieniądze na swoim koncie. I już.
Skąd się biorą czeki, czyli o książeczkach czekowych
Skąd wziąć czek? Czy obywatel USA może wziąć zwykłą kartę papieru, napisze na niej, że to czek i że chce wypłacić osobie X taką i taką kwotę i bank to zrealizuje?
Nie, aż tak łatwo to nie jest. Wszystkie czeki w USA mają unikalne numery i zabezpieczenia przeciw fałszerstwu, więc nie można legalnie drukować pustych czeków samodzielnie bez zgody banku.
W USA puste blankiety czekowe (czyli czeki do wypełnienia) można uzyskać głównie w dwóch źródłach:
- Z banku – właściciel konta może zamówić książeczkę czekową u swojego banku. Bank drukuje czeki z imieniem i nazwiskiem właściciela konta, numerem rachunku, kodem routingu (identyfikatorem banku).
- Z firmy drukującej czeki – np. Deluxe, Harland Clarke lub inne firmy zewnętrzne oferują czeki personalizowane, eleganckie lub tematyczne. Klient podaje dane bankowe, a firma drukuje blankiety. Książeczkę czekową można zamówić nawet w najpopularniejszej amerykańskiej sieci sklepów Walmart.
Książeczkę czekową można zamówić nawet w Walmart, źródło: www.walmart.com
Takie książeczki czekowe są bardzo wygodne: wystarczy ręcznie wpisać odbiorcę, kwotę, złożyć podpis i już. Nie trzeba robić żadnych przelewów. Dajesz to odbiorcy, on robi zdjęcie w aplikacji lub zawozi to do banku i resztę załatwia bank, a nie klient. Widzisz różnicę?
W Polsce: bank chce, żeby to klient robił wszystko sam, od przelewów po składanie wniosku kredytowego. Klient ma się znać na robieniu przelewów, to on ma zebrać potrzebne dane i wykonać transfer. I ostatecznie to klient ponosi odpowiedzialność, jeśli pomyli się przy wpisywaniu numeru konta lub kwoty (np. zamiast 1000 zł wyśle 10000 zł).
W USA: jedna osoba w 10 sekund wypełnia blankiet, druga w 10 sekund robi zdjęcie dokumentu i wrzuca go do aplikacji bankowej, a całą resztą zajmują się pracownicy banków.
Rodzaje czeków
Czeki to specjalność przede wszystkim USA i w mniejszym stopniu pozostałych krajów anglosaskich. Oto najpopularniejsze rodzaje czeków, z jakimi można spotkać się w tych miejscach.
Czek osobisty (personal check)
Wystawiany przez osobę fizyczną z własnego konta; najczęściej używany do prywatnych płatności (np. czynsz, rachunki).
Firmowy czek (business check)
Wystawiany przez przedsiębiorstwo z konta firmowego; używany w rozliczeniach między firmami.
Czek kasowy (cashier’s check)
Wystawiany przez bank, który gwarantuje wypłatę kwoty; stosowany przy dużych transakcjach (np. zakup auta, domu).
Certyfikowany czek (certified check)
Bank potwierdza, że wystawca ma środki i blokuje je na koncie do momentu realizacji czeku.
Czek podróżny (traveler’s check)
Kiedyś popularny w podróżach zagranicznych; dziś rzadko używany, zastąpiony kartami płatniczymi i bankomatami. Taki czek działał w następujący sposób: podróżnik kupował czek o określonym nominale w banku lub u wystawcy (np. American Express, Visa, Thomas Cook). Przy zakupie podróżny składał jeden podpis na czeku, a drugi dopiero w momencie jego realizacji, np. w banku czy w hotelu. Czeki podróżne przez lata były bardzo popularną metodą płatności w branży turystycznej.
Czek na okaziciela (bearer check)
Może go zrealizować każdy, kto go posiada; w praktyce bardzo rzadko stosowany ze względu na ryzyko utraty lub kradzieży.
Czek pocztowy (money order)
Podobny do czeku, ale wystawiany przez pocztę lub inne instytucje, często używany przez osoby bez konta bankowego.
Czym różni się czek od przelewu bankowego?
Czek i przelew bankowy to dwa różne sposoby przekazywania pieniędzy, choć oba prowadzą do tego samego celu — przeniesienia środków z jednego konta na drugie. Różnią się jednak sposobem realizacji, czasem, bezpieczeństwem i formalnością.
| Cecha | Czek | Przelew bankowy |
|---|---|---|
| Forma | Papierowy dokument podpisany przez wystawcę | Transakcja elektroniczna |
| Sposób zlecenia | Odbiorca sam składa czek w banku/ w USA wystarczy zdjęcie czeku wgrane do aplikacji | Zlecający inicjuje przelew w bankowości lub w oddziale |
| Sposób realizacji | Bezgotówkowo na konto odbiorcy lub gotówkowo bezpośrednio do rąk odbiorcy | Tylko bezgotówkowo, z konta na konto |
| Czas realizacji | Zależny od rodzaju czeku (może być natychmiastowy lub po kilku dniach, zwłaszcza w przypadku czeków zagranicznych) | Zazwyczaj natychmiast lub w ciągu 1 dnia roboczego |
| Ryzyko | Czek może zostać odrzucony, jeśli wystawca nie ma środków (tzw. „czek bez pokrycia”) | Bank od razu sprawdza dostępność środków, nadawca nie wyśle przelewu, jeśli na koncie nie ma pieniędzy |
| Anonimowość | Możliwa przy czekach na okaziciela | Przelew zawsze jest identyfikowalny – wymaga danych obu stron |
| Potwierdzenie | Kopia czeku, potwierdzenie bankowe | Potwierdzenie elektroniczne lub papierowe od banku |
| Popularność | Głównie w USA i Wielkiej Brytanii | Dominująca forma płatności na całym świecie |
Czeki w Polsce
Czeki w Polsce odgrywają marginalną rolę. Dowodem na to jest, chociażby fakt, że nikt nie przejmuje się zbytnio stworzeniem nowych przepisów dot. czeków. Nadal obowiązuje Ustawa Prawo czekowe z 1936 roku.
Wg przepisów Ustawy czek musi spełniać następujące wymagania:
- nazwa „czek” w treści dokumentu,
- bezwarunkowe polecenie zapłaty określonej kwoty,
- nazwa banku (trasata), który ma dokonać wypłaty,
- miejsce i datę wystawienia,
- podpis wystawcy.
Jeśli w polskich bankach mówi się o czekach, to raczej tylko i wyłącznie w odniesieniu do realizacji czeków zagranicznych. Jeszcze kilka lat temu nie było większych problemów z realizacją czeku. Obecnie znalezienie banku, który przyjmie czek do wykupu, graniczy z cudem. A jeśli już się uda, to cała procedura potrafi trwać kilka tygodni lub nawet miesięcy i sporo kosztować.
Obecnie nazwa czek w Polsce kojarzy się przede wszystkim z czekiem BLIK.
Czek BLIK
Nazwa jest myląca, ponieważ z perspektywy prawa i bankowości czek BLIK wcale nie jest czekiem. W takim razie co to czek BLIK?
To tylko nazwa funkcji w systemie płatności mobilnych BLIK, która nawiązuje do idei czeku, ale nie ma z nią nic wspólnego od strony formalnej.
Czek BLIK to jednorazowy kod (cyfrowy) generowany w aplikacji bankowej. Pozwala on drugiej osobie (odbiorcy) wypłacić gotówkę z bankomatu lub dokonać płatności, bez konieczności posiadania konta lub telefonu wystawcy.
- Kod jest ważny tylko przez określony czas (np. 2 minuty – 72 godziny, zależnie od banku).
- Można ustalić jego wartość i opcjonalne hasło.
- Środki są natychmiast blokowane na koncie wystawcy i wypłacane odbiorcy po realizacji.
Jakie banki mają czek BLIK?
O ile większość banków w Polsce ma zwykłego BLIK-a, o tyle czek BLIK dostępny jest tylko w kilku instytucjach finansowych.
| Czas ważności czeku BLIK | Maksymalna kwota czeku BLIK | |
| Bank Millennium | 15 min, 2 h, 12 h, 24 h, 72 h | 4000 zł |
| PKO BP | Do 72 h | 3000 zł |
| Santander Bank Polska | 24h, 48h, 72h | 3000 zł |
| VeloBank | Od 15 min do 72 godzin | 2500 zł |