Wycofane z obiegu waluty i złotówki: Co zrobić z nieaktualnymi banknotami lub monetami?

Banknoty i monety które wyszły z obiegu
Źródło: H. Hümâ Yardim / Pexels

Leżą na dnie szuflady. Poniewierają się w starym portfelu. Zajmują miejsce w skarbonce. Wiele osób ma takie stare, nieaktualne już banknoty lub monety i zastanawia się, czy można z nimi coś zrobić? 

No cóż — to zależy. Przedstawiamy poradnik, jak, gdzie i do kiedy można wymienić nieaktualne pieniądze.

Monety i banknoty polskie sprzed denominacji — czy można je wymienić?

Niestety, nie. Termin na wymianę pieniędzy sprzed denominacji, czyli sprzed 1 stycznia 1995 roku minął 31 grudnia 2010 roku. Jeśli ktoś odkopał na strychu worek starych złotówek i miał nadzieję na ich wymianę, to niestety się przeliczył. 

Co ze starymi złotówkami emitowanymi po denominacji, od 1995 r.?

Takie pieniądze są nadal pełnoprawnym środkiem płatniczym. Jednak ze względu na stopień zużycia mogą być problemy z ich używaniem: wpłatomaty mogą ich nie przyjmować, a w sklepach pracownicy mogą odmówić przyjęcia mocno zniszczonego banknotu czy monety. Jest to działanie zgodne z prawem. Co w takim razie zrobić z pieniędzmi, które teoretycznie są nadal w obiegu, ale nikt ich nie chce?

Musisz je wymienić na nowe. Zrobisz to w dowolnym oddziale banku komercyjnego (banki nie mogą odmówić wymiany zniszczonych złotówek) lub w oddziale Narodowego Banku Polskiego. 

Polskie banknoty starej serii — czy można ich używać?

Na pewno kojarzysz „nowe” i „stare” banknoty. Różnią się nie tylko stopniem zużycia, ale także zabezpieczeniami. 

Nowe i stare banknoty 100 zł, źródło: www.nbp.pl

Jeśli NBP wprowadza nową serię banknotów, to stare są stopniowo wycofywane z rynku. Jednak nie dzieje się to na zasadzie: starymi już nie możesz płacić. Wszystkie polskie złotówki wyemitowane po denominacji, czyli od 1995 roku, pozostają prawnym środkiem płatniczym. 

Wszystko odbywa się na poziomach banków. Klienci przynoszą do banków gotówkę, ta jest wpłacana na konta. Oddziały odsyłają nadmiar do centrali, centrala je sortuje, i jeśli jest taka potrzeba, pieniądze starych serii zostają odesłane do NBP. I tak samo robi NBP: jeśli jakiś bank wysyła zapotrzebowanie na gotówkę, to NBP wydaje im już banknoty nowej serii. W taki naturalny, powolny sposób z rynku na przestrzeni lat stopniowo znikają stare, niezmodernizowane banknoty i zastępują je nowe, lepiej zabezpieczone. 

Banknoty po modernizacji są w obiegu od:

• kwietnia 2014 r.: 10 zł, 20 zł, 50 zł i 100 zł.
• lutego 2016 r. banknot o nominale 200 zł.

Banknot 500 zł nie występuje w „starej” formie. Został wprowadzony stosunkowo niedawno, w roku 2017.

Z ciekawostek warto jeszcze wiedzieć, że NBP wprowadza do obiegu nie tylko serie ze zmodernizowanymi zabezpieczeniami, ale także banknoty pokryte powłoką zwiększającą ich trwałość. Robi to sukcesywnie od 2017 r. (wzmocnione 20 zł). Ostatnim banknotem z dodatkową powłoką jest 10 zł, który zostało wprowadzone do obiegu dopiero w maju 2025 r. 

Na razie nie słuchać o tym, by NBP planowało całkowite wycofanie starych banknotów. Raczej będzie to następowało powoli i naturalnie. Być może za kilka-kilkanaście lat nasz bank centralny zdecyduje się dokonać wymiany tych resztek, które pozostaną jeszcze na rynku. 

Wymiana nieaktualnych monet i banknotów walut obcych

A co zrobić, jeśli po wakacjach zostały Ci w portfelu waluty obce, które zostały zastąpione innymi? Czy można je wymienić?

W Polsce tego nie zrobisz. NBP nie przyjmuje i nie wymienia walut obcych, nieważne czy są one tylko zniszczone, czy też są lub stają się nieaktualne. Komercyjne banki krajowe również tego nie zrobią. Jeśli liczysz na to, że pracownicy się nie zorientują, to niestety raczej tak nie będzie: banki akurat  w tej kwestii przywiązują dużą wagę do tego, by pracownik obsługujący kasę był na bieżąco i nie przyjął nieaktualnych pieniędzy. Tak naprawdę w tym przypadku pozostaje tylko wizyta w kraju, skąd pochodzi dana waluta i wymiana na miejscu — o ile jest jeszcze możliwa. Ewentualnie można spróbować znaleźć skup starych banknotów funkcjonujący w kraju. Jednak w tym przypadku z pewnością nie odzyskasz 100% wartości pieniędzy.

Wycofane z obiegu kuny chorwackie — czy można je wymienić na euro?

Wycofane kuny chorwackie, źródło: www.ecb.europa.eu

Na pierwszy ogień idzie Chorwacja, od lat popularny kierunek wakacyjnych wyjazdów tysięcy Polaków. Istnieje duże prawdopodobieństwo, że masz gdzieś zachomikowane kuny, których nie wydałeś. Co z nimi zrobić?

1 stycznia 2023 r. Chorwacja przyjęła euro. Przez dwa tygodnie obowiązywał okres podwójnej waluty, czyli można było płacić i w euro i w kunach. Od 15 stycznia 2023 r. jest to niemożliwe, kuny nie są już honorowane jako środek płatniczy.

Obecnie kuny można wymienić na euro tylko w banku centralnym Chorwacji, czyli w Hrvatska narodna banka. Bezterminowo prowadzi wymianę banknotów, a monety można wymienić do 31.12.2025 r. Wymiana następuje po stałym kursie 1 euro = 7,53450 kuna.
Co ciekawe, wymianę można zlecić także pocztowo: do kwoty 14 999,99 HRK (ale na własne ryzyko). Wymienione pieniądze możesz albo odebrać osobiście w Banku, albo zlecić ich odesłanie na wskazany przez Ciebie adres.

Stare funty brytyjskie

W ostatnich latach UK przeprowadziło sporo wymian pieniędzy na nowe. Wycofane funty są już nieakceptowalne w sklepach, ale nadal istnieje szansa na ich wymianę.

• 2017 r.: wycofana okrągła moneta 1£ i papierowy banknot 5£. Można je bezterminowo zdeponować lub wymienić w wielu angielskich bankach komercyjnych (np. Halifax, Lloyds, Nationwide, Barclays, NatWest, Santander, Bank of Scotland, Virgin Money) oraz w Banku Anglii.
• 2018 r.: banknot 10£. Również można go wymienić/zdeponować w brytyjskich bankach komercyjnych i centralnym.
• 2022 r.: banknoty 20 i 50 funtów. Również można je bezterminowo wymienić na nowe w centralnym banku oraz w wielu bankach komercyjnych.

Wycofane z obiegu banknoty 20- i 50-funtowe, źródło: www.nbp.pl

Dodatkowo stare monety i banknoty można wymienić również w oddziałach Post Office. Obowiązuje jednak limit wymiany 300£ na dwa lata i konieczne jest okazanie dokumentu tożsamości. 

Nie musisz lecieć do Anglii, jeśli masz stare funty tu, na miejscu w Polsce. Możesz je wysłać pocztą wraz z odpowiednim formularzem oraz dołączonymi kopiami dowodu tożsamości i potwierdzeniem adresu zamieszkania. To jednak dość ryzykowne. Po pierwsze, samo przesyłanie pieniędzy niesie ze sobą ryzyko kradzieży — ale przesyłkę można ubezpieczyć. Naszym zdaniem gorsze jest przesyłanie kopii dokumentu tożsamości. Ktoś może wykorzystać te dane na przykład do zaciągnięcia kredytu na Ciebie. Dlatego, jeśli nie musisz, nie rób tego. 

Wycofane franki szwajcarskie

30 kwietnia 2021 r. Szwajcaria wycofała z obiegu całą ósmą serię banknotów, tę z twarzami. Zostały zastąpione serią dziewiątą, która była sukcesywnie wprowadzana do obiegu już od 2016 roku. Zmieniły się zabezpieczenia oraz wygląd. Frank szwajcarski jest uznawany za jedną z najlepiej zabezpieczonych walut na świecie. Nic dziwnego, że co jakiś czas następuje wymiana całych serii — zastępowane są nowymi, jeszcze lepiej zabezpieczonymi banknotami. 

Banknot 100 franków z wycofanej 8 serii, źródło: www.snb.ch

Co zrobić z frankami wycofanej serii ósmej?

Można je bezterminowo wymienić osobiście w Szwajcarskim Banku Narodowym (SNB) lub w jednej z agencji SNB. Niektóre banki komercyjne mogą dokonywać wymiany lub pozwalać na wpłatę starych banknotów na własne konto.

Co z innymi seriami franków?

Bezterminowo można wymieniać także banknoty serii szóstej, używanej od 1976 r. i wycofanej z obiegu 1 maja 2000 r. Serii siódmej w obiegu nie było: był to projekt rezerwowy, który został zniszczony. 

Stare dolary

Z dolarami zazwyczaj problemu nie ma, ponieważ wszystkie dolary amerykańskie wyemitowane po roku 1970 nadal są pełnoprawnym środkiem płatniczym. 

Warto wiedzieć o tym, że w USA największym nominałem jest 100$. Nominały o wyższej wartości 500, 1000, 5000 i 10000$ zostały wycofane z emisji po 1969 r., ale nadal można nimi płacić w Stanach Zjednoczonych. Jeśli przypadkiem posiadasz taki banknot warto najpierw sprawdzić, czy nie ma wysokiej wartości kolekcjonerskiej. Z reguły tak właśnie jest: banknotów tych pozostało niewiele, więc kolekcjonerzy są w stanie zapłacić sporo za perełkę do swojej kolekcji.

Jednak udając się w podróż za granicę i wymieniając dolary w kantorze stacjonarnym, należy zwrócić uwagę na to, kiedy zostały one wyemitowane. Na przykład banknot 100$ był emitowany w trzech seriach:

• „Małe głowy” sprzed 1996 r.

• „Duże głowy” od 1996 r. do 2012 r.

Banknot 100$ serii 1996-2012, źródło: www.nbp.pl

• Nowe niebieskie banknoty z wizerunkiem „dużych głów” emitowane od 2013 r. 

W wielu krajach za granicą można spotkać się z odmową przyjęcia pierwszych dwóch banknotów, z tego powodu, że były one marnie zabezpieczone i powstało wiele fałszywek. Dlatego biorąc pieniądze w kantorze upewnij się, że otrzymujesz banknoty nowej serii. 

Czy można jeszcze wymienić marki niemieckie?

Banknot 100 marek niemieckich, źródło: www.ecb.europa.eu

Niemcy przyjęli euro w 2002 r. Markami niemieckimi nie można już płacić od ponad dwóch dekad, ale nadal można je wymienić. Na razie bezterminowo. Marki (monety i banknoty) można wymienić na euro w oddziałach Bundesbanku. Stosowany jest sztywny kurs  1 euro = 1,95583 DM.

Inne kraje, które przyjęły euro: czy można jeszcze wymienić stare pieniądze na euro?

Krajów, które przyjęły euro jest dużo więcej niż tylko Chorwacja i Niemcy. Aktualnie strefa euro liczy 20 krajów. A wszystkie miały swoją niezależną walutę. Czy można wymienić stare banknoty i monety w tych krajach? To zależy. Niektóre z nich, tak jak Niemcy, pozwalają na bezterminową wymianę nieaktualnych banknotów. Inne, tak jak Portugalia, ustanowiły sztywne daty, po których wymiana nie będzie już możliwa.

Źródło: www.ecb.europa.eu

Zanim wymienisz stare banknoty sprawdź, czy nie są warte więcej, niż wskazuje ich nominał

Zanim zdecydujesz się dokonać transakcji wymiany wycofanych z obiegu banknotów czy monet na nowe, sprawdź koniecznie, czy Twoje pieniądze nie mają wartości kolekcjonerskiej. Tak jak opisaliśmy to już przy dolarach wysokich nominałów: gdybyś miał w portfelu 500$ teoretycznie możesz tym banknotem zapłacić za zakupy. Ale po co, skoro może być wart nawet kilka tysięcy dolarów, czyli o wiele więcej, niż wynosi jego wartość nominalna? Trzeba tylko zweryfikować jego autentyczność, a następnie znaleźć chętnego, który oferuje dobrą cenę. 

Skup wycofanych banknotów

Sprawdziłeś już, że Twoje stare banknoty i monety nie mają wartości kolekcjonerskiej. Nie wybierasz się do żadnego z krajów, którego wycofaną walutę posiadasz, a akurat pocztą nie chcesz lub nie możesz ich wysłać. Co jeszcze możesz zrobić?

Możesz poszukać kantoru lub punktu, który dokonuje skupu banknotów i monet starych, wycofanych serii. Stracisz na tej transakcji, ponieważ zaoferowany kurs będzie gorszy, ale pewnie i tak się opłaci: gdybyś miał na przykład lecieć do Szwajcarii tylko po to, by wymienić 100 franków, to taka operacja byłaby totalnie nieopłacalna. Na dodatek wiele skupów umożliwia wysłanie banknotów czy monet pocztą.